Του Διονύση Παπαδόπουλου, Δήμαρχου Μεγαλόπολης

1. Η σημερινή πραγματικότητα της λιγνιτικής παραγωγής

Έχουν κλείσει περίπου 6 δεκαετίες λιγνιτικής δραστηριότητας στην περιοχή του λεκανοπεδίου της Μεγαλόπολης, διάστημα στο οποίο η Μεγαλόπολη και η ευρύτερη περιοχή της έγιναν αυτό που είναι σήμερα κοινωνικά, οικονομικά και παραγωγικά με βάση την πρόοδο (progress) της λιγνιτικής εκμετάλλευσης. Σήμερα έχουμε όλα τα στοιχεία και τα ευδιάκριτα χαρακτηριστικά που μας επιτρέπουν μετά βεβαιότητας να πούμε ότι και η περιοχή μας, όπως και οι λοιπές λιγνιτικές περιοχές της χώρας, έχει εισέλθει στην μετά τον λιγνίτη περίοδο. Ήδη τα τελευταία 13 – 15 χρόνια η παραγωγή λιγνίτη διαρκώς μειώνεται. Ο άνθρακας δεν είναι η πρώτη εθνική ενεργειακή επιλογή, εφόσον κερδίζουν όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στο ενεργειακό μείγμα τα ανταγωνιστικά καύσιμα και οι ΑΠΕ. Παράλληλα, και στο παγκόσμιο επίπεδο οι ενεργειακές κατευθύνσεις τροποποιούνται: η κλιματική αλλαγή έχει εισάγει νέα δεδομένα, αφού επιβάλλει την μείωση εκπομπών CO2. Η απόσυρση λοιπόν μεγάλου μέρους της εγκατεστημένης λιγνιτικής ισχύος έχει ήδη επιβληθεί και θα επιβάλλεται δραστικά όλο και περισσότερο.

2. Η αναγκαιότητα δίκαιης και ακριβούς μετάβασης

Οι δραματικές αλλαγές στην ενεργειακή πραγματικότητα φέρουν ως άμεσες και έμμεσες συνέπειες, εξίσου δραματικές μεταβολές στην αναπτυξιακή πορεία των λιγνιτικών περιοχών και στην τοπική απασχόληση. Απαιτείται λοιπόν στρατηγική αναπτυξιακού σχεδιασμού για την μετά τον λιγνίτη εποχή σε όλες τις λιγνιτικές περιοχές και ειδικότερα, αφού για την περιοχή μας μιλάμε, στην περιοχή της Μεγαλόπολης. Η μετάβαση πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ομαλή, δίκαιη, ακριβής στις στοχεύσεις, ορθολογική. Οι βασικοί στόχοι αυτού του στρατηγικού σχεδιασμού πρέπει να καλύπτουν τους τομείς: 2α) της πλήρους αξιοποίησης του εναπομένοντος λιγνιτικού δυναμικού

2β) της ολοκληρωμένης αποκατάστασης από περιβαλλοντικής πλευράς της περιοχής

2γ) της αντικατάστασης του παλαιού παραγωγικού μοντέλου με ένα νέο οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης.

3. Το Ειδικό Ταμείο ως χρηματοδότηση αναγκών της μετάβασης

Ειδικά για τον τρίτο τομέα, της ανάγκης στήριξης ενός νέου οικονομικού μοντέλου, απαιτείται βεβαίως συγκεκριμένο σχέδιο, συντονισμός φορέων και προγραμματισμός, απαιτείται όμως και συγκεκριμένη μετρήσιμη χρηματοδότηση. Αυτό το προαπαιτούμενο, την χρηματοδότηση, σε ένα μεγάλο μέρος μπορεί να καλύψει ένας Ειδικός Λογαριασμός. Αυτός ο Ειδικός Λογαριασμός, με χρήματα από τα δικαιώματα μείωσης ρύπων CO2 θα έχει ως στόχο την όσο το δυνατότερο ομαλή και δίκαιη μετάβαση στο νέο οικονομικό και παραγωγικό μοντέλο, στο οποίο όλες οι χαμένες λόγω της μείωσης, και κάποτε της οριστικής παύσης, της λιγνιτικής δραστηριότητας θα αντικατασταθούν από ισάριθμες, ισοδύναμες, αναπτυξιακού χαρακτήρα, θέσεις εργασίας. Αυτό είναι το αρχικό πνεύμα της σύστασης και θεσμοθέτησης ενός Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης: ως συγκεκριμένου χρηματοδοτικού μέσου για την δημιουργία και κάλυψη νέων θέσεων εργασίας σε αντικατάσταση των θέσεων εργασίας που χάνονται προοδευτικά από την μείωση της λιγνιτικής δραστηριότητας.

4. Πώς φτάσαμε στη σύσταση του Ειδικού Ταμείου

Το αίτημα ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2015 όταν με παρεμβάσεις τους προς τους αρμόδιους υπουργούς οι Δήμαρχοι του Δίκτυου Ενεργειακών Δήμων ζήτησαν μέρος των εσόδων από τους πλειστηριασμούς δικαιωμάτων CO2 για την χρηματοδότηση δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στις περιοχές μας. Ακολούθησε επιστολή για την δημιουργία του Ταμείου στο πλαίσιο της αναθεώρησης της ευρωπαϊκής οδηγίας για το Ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΕΣΕΔΕ) από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η επιστολή που αναφερόταν στις περιοχές με μεγάλη εξάρτηση από τον λιγνίτη και τον λιθάνθρακα από τρεις διαφορετικές χώρες της Ευρώπης συνυπογράφηκε από τους Δημάρχους Μεγαλόπολης, Κοζάνης, Εορδαίας, Αμυνταίου, Φλώρινας, Rovinari Ρουμανιας, Horní Jiřetín Τσεχίας, Trojanovice Τσεχίας, η ΓΣΕΕ και η ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ.

Με την επιστολή ζητήθηκε η θέσπιση χρηματοδοτικού μηχανισμού σε ευρωπαϊκό, εθνικό, τοπικό επίπεδο, ο οποίος θα στηρίζει τις τοπικές οικονομίες και τους εργαζόμενους περιοχών οι οποίες θα πληγούν περισσότερο από την δρομολογημένη μετάβαση της Ε.Ε. σε μια οικονομία χαμηλού άνθρακα. Η επιστολή τελείωνε (σε μετάφραση, αφού ήταν στην αγγλική γλώσσα) με την φράση: Σας παροτρύνουμε λοιπόν να βρείτε ένα κοινό έδαφος στις συνεχιζόμενες τριμερείς διαπραγματεύσεις που θα οδηγήσει στη δημιουργία αυτού του κοινωνικά δίκαιου μηχανισμού χρηματοδότησης, ο οποίος είναι απολύτως απαραίτητος για την υποστήριξη των τοπικών κοινωνιών μας και την αναβίωση των τοπικών οικονομιών μας τα αμέσως επόμενα χρόνια.

5. Η σύσταση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης

Σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα, η Ελληνική Κυβέρνηση ανταποκρίθηκε στο συγκεκριμένο αίτημα των τοπικών κοινωνιών της Περιφέρειας Δυτ. Μακεδονίας και του Δήμου Μεγαλόπολης. Στο διάστημα Μαΐου-Ιουλίου 2018 προχωρά στη σύσταση Ειδικού Λογαριασμού για την δίκαιη μετάβαση των λιγνιτκών περιοχών. Βασικός, αν όχι αποκλειστικός, στόχος του ειδικού αυτού λογαριασμού είναι η χρηματοδότηση έργων και δράσεων για την σταδιακή διαφοροποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων και την ομαλή μετάβαση σε νέο παραγωγικό μοντέλο αυτών των λιγνιτικών περιοχών. Αυτός ο Ειδικός Λογαριασμός χρηματοδοτείται για τη επομένη τριετία με 60 εκ. (20 εκ. ανά έτος) τα οποία ήδη υπάρχουν ως μέρος των εσόδων της χώρας από τον εκπλειστηριασμό δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι ο Ειδικός Λογαριασμός δεν έχει καμία σχέση με πρόσφατα αντισταθμιστικά και επανορθωτικά μέτρα που έχουν θεσπιστεί για τις περιοχές μας (μειωμένο τιμολόγιο ηλεκτρικού ρεύματος και ειδικό τέλος λιγνίτη). Επίσης αξιοσημείωτο είναι ότι ο Ειδικός Λογαριασμός θεσπίζεται να δρα διακριτά και ανεξάρτητα από άλλες πηγές χρηματοδότησης.

6. Η ανάγκη της διαβούλευσης

Επειδή το Ειδικό Ταμείο βρίσκεται στη φάση της διαμόρφωσής του, για την όσο το δυνατόν καλύτερη θεσμική του θωράκιση, αλλά και την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητά του, είναι ανάγκη Πολιτεία και τοπικοί φορείς των λιγνιτικών περιοχών, σε μια διαδικασία διαβούλευσης και παραγωγικού διαλόγου, να συνδιαμορφώσουν και το θεσμικό πλαίσιο του Ταμείου, και την δέσμη στόχων του, και τις συνθήκες επιλεξιμότητάς του. Τα κριτήρια της χρηματοδοτικής παρέμβασης πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο εξειδικευμένα με βάση τον τύπο κάθε συγκεκριμένης δράσης ή έργου και πρέπει να λαμβάνουν υπ’όψιν τις ιδιαίτερες συνθήκες και τις ειδοποιούς διαφορές μεταξύ των λιγνιτικών περιοχών. Ο κατάλογος των περιοχών πρέπει να είναι εξαρχής αυστηρά οριοθετημένος. Εδώ ένα και μοναδικό είναι το κριτήριο, ποια είναι η περιοχή που άμεσα πλήττεται εργασιακά, οικονομικά και κοινωνικά από την διαρκώς μειούμενη λιγνιτική παραγωγή. Η αξιολόγηση των δυνητικών δράσεων ή έργων πρέπει να γίνεται με σαφή κριτήρια:

6α) εντοπιότητας της δράσης ή του έργου,

6β) προοπτικής βιώσιμης κατοχύρωσης θέσεων εργασίας,

6γ) προτεραιότητας στην επιλογή προτάσεων στήριξης νέας επιχειρηματικότητας και νέων επιστημόνων.

Απαραίτητο είναι η αξιολόγηση να γίνεται από ειδική επιτροπή στην οποία δεν μπορεί να μην συμμετέχει και εκπρόσωπος των τοπικών κοινωνιών ή/και των Δήμων.

Στους χρηματοδοτικούς άξονες πρέπει οπωσδήποτε να συμπεριλαμβάνονται και:

– η στήριξη του πρωτογενούς τομέα

– η στήριξη της επιχειρηματικότητας

– προγράμματα ολοκληρωμένης παρέμβασης στον τομέα της εργασίας.

– προγράμματα ενίσχυσης της μετεκπαίδευσης, επιμόρφωσης και μαθητείας νέων ανέργων.

7. Προτάσεις προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες ανάγκες της περιοχής

Μέσα από την διαβούλευση των τοπικών φορέων και των εκπροσώπων επιστημονικών και επαγγελματικών συλλόγων οφείλει και δύναται η περιοχή μας να διαμορφώσει συγκεκριμένες προτάσεις οικονομικού και παραγωγικού χαρακτήρα οι οποίες θα συμπεριληφθούν στον τελικό κατάλογο χρηματοδοτικών αξόνων και υποαξόνων.

Ενδεικτικά, στο συγκεκριμένο χρηματοδοτικό μέσο ειδικά η περιοχή μας μπορεί να επιμείνει να ενταχθούν τομείς δράσεων και επιμέρους δράσεις όπως:

• Δράσεις παρέμβασης στις δραστηριότητες κτηνοτροφίας και μελισσοκομίας.

• Στήριξη νέων καλλιεργειών με απαραίτητη προϋπόθεση την επαναπόδοση εδαφών για γεωργική καλλιέργεια.

• Προγράμματα ολιστικής παρέμβασης στον τομέα της εργασίας. • Προγράμματα στήριξης της επιχειρηματικότητας και των καινοτόμων ιδεών.

• Προγράμματα μαθητείας και επιμόρφωσης (πτυχιούχων τεχνιτών στις εργασίες ορυχείου, νέων ανέργων, νέων επιστημόνων κτλ.).

Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης τώρα διαμορφώνεται, δεν είναι κάτι ολοκληρωμένο, παγιωμένο και οριστικό. Με ιδέες, με συγκεκριμένες προτάσεις και με τεκμηριωμένες παρεμβάσεις, μπορούμε, οι παραγωγικοί φορείς, οι εργαζόμενοι, οι θεσμικοί φορείς της τοπικής κοινότητας, οι νέοι άνεργοι επιστήμονες, να συμβάλουμε στην συνδιαμόρφωσή του ώστε ο τελικός χαρακτήρας του να έχει πολλά δεδομένα και στοιχεία από τις συνθήκες και τις ιδιαίτερες ανάγκες της Μεγαλόπολης. Είναι και δική μας ευθύνη να προσπαθήσουμε να γίνει το νέο χρηματοδοτικό μέσο ουσιαστικά χρήσιμο και επωφελές στους νέους ανθρώπους της περιοχής μας και να μην καταλήξει, όπως συχνά γίνεται με ανάλογα προγράμματα, ανελαστικό, γραφειοκρατικό, αναποτελεσματικό και μακριά από τις πραγματικές ανάγκες των δημοτών.

Γι’ αυτό η προσωπική μου θέση είναι ξεκάθαρη: οφείλουμε, για τον εαυτό μας και το μέλλον της περιοχής, να συμμετάσχουμε στην διαβούλευση για την θεσμοθέτηση του Ταμείου και να διεκδικήσουμε να γίνει αυτό λειτουργικό μέσο στήριξης των εργαζομένων και των νέων ανέργων της περιοχής.

Μεγαλόπολη, 25-06-2018